Problem wykorzystywania seksualnego osób z autyzmem

Tekst ten został pierwotnie opublikowany na blogu Głos w Spektrum w dniu 21 marca 2025 r. [link]

Przestępstwo seksualne to każdy akt o charakterze seksualnym typowo przymusowy, czy też związany z przemocą. Może obejmować kontakt fizyczny, jak również próbę dokonania takiego czynu. Osoby ze spektrum są znacznie częściej narażone na doświadczanie przemocy seksualnej. Są też mniej skłonne do zgłaszania tego typu zdarzeń bliższym lub dalszym osobom. Cechy wynikające z autyzmu mają znaczenie jako dodatkowe czynniki ryzyka. Traumatyczne doświadczenia związane z wykorzystaniem seksualnym w dzieciństwie lub później mogą mieć dożywotnie skutki dla zdrowia psychicznego i jakości życia.

Mamy różne dane, z różnych populacji i krajów, ale są one właściwie przerażające. Przede wszystkim są wyższe w odniesieniu do populacji ogólnej. Wg niektórych z nich 60-75% osób ze spektrum autyzmu było ofiarami molestowania lub przemocy seksualnej. Dwie trzecie z nich było bardzo młodych, gdy zostały po raz pierwszy wykorzystane: ich pierwsze tak trudne doświadczenie miało miejsce w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Według danych kobiety z autyzmem doświadczają częściej przemocy fizycznej (w tym seksualnej), niż mężczyźni, nawet 9 na 10 kobiet. Bardziej skłonne do opowiedzenia komuś innemu o takich traumatycznych zdarzeniach są dorosłe osoby z autyzmem, zgłaszają wtedy również wykorzystanie seksualne mające miejsce przed laty. Jednak opowiadają też, że nigdy wcześniej nikomu nie zwierzyły się z tego.

Trudności w funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym i komunikacyjnym powodują zwiększone ryzyko wykorzystywania seksualnego szczególnie dzieci i młodzieży z autyzmem. Są one przez drapieżców spostrzegane jako łatwa zdobycz. Różne, bardziej szczegółowe czynniki związane są z istotnymi ograniczeniami w uczestniczeniu w interakcjach z innymi, trudnościami w rozumieniu i regulacji emocji. Ważne są problemy w komunikacji, która może być nie dość adekwatna i zrozumiała dla innych. Szczególnie dzieci i młodzież może mieć problem ze skutecznym przekazem tego, co chciałyby opisać. Brak mowy jest już bardzo poważnym czynnikiem ograniczającym komunikację. Także współistniejąca niepełnosprawność intelektualna niesie ze sobą ryzyko wykorzystania seksualnego. Do tego dochodzą czynniki sytuacyjne (okazja), a także manipulacja i zastraszanie.

Przestępcy seksualni uprzedmiotawiają również swoje ofiary, uzasadniają też swoje zachowania, nie oceniają ich wówczas jako niewłaściwe. Nietypowe zachowania i reakcje (również emocjonalne) osób z autyzmem pomagają w tworzeniu się takich zniekształceń poznawczych u osób z otoczenia i u potencjalnych agresorów. Osobę ze spektrum jest wówczas łatwiej potraktować jak przedmiot, w porównaniu do osoby neurotypowej. Często agresorzy wykorzystujący seksualnie osoby z autyzmem mają również przekonanie, że nie będą one w stanie ujawnić takiego nadużycia.

Nietypowe, mocno nasilające się zachowania pojawiające się u autystycznych dzieci i nastolatków, które były wykorzystywane obejmują najczęściej problemy ze snem i koszmary senne, niepokój i depresję. Mogą występować także zaburzenia odżywiania, nasilenie stimmingu, meltdown, pojawienie się wzmożonych zachowań o charakterze seksualnym, obniżenie poziomu higieny.

Profilaktycznym przeciwdziałaniem narażeniu na przemoc seksualną mogłoby być tworzenie programów edukacji seksualnej specyficznych dla osób z autyzmem. Aby były skuteczne musiałyby uwzględniać ich trudności emocjonalne, społeczne i komunikacyjne, a niekiedy poznawcze.

Trauma i PTSD u osób z autyzmem

Tekst ten został pierwotnie opublikowany na blogu Głos w Spektrum w dniu 10 marca 2025 r. [link]

Dla osób w spektrum autyzmu różnego rodzaju interakcje społeczne z osobami neurotypowymi są z reguły bardzo trudne. Z jednej strony pojawia się poczucie bycia innym, gorszym, mniej wartościowym. Z drugiej: doświadczają one wykorzystywania, odrzucenia, izolowania, czy też przemocy (słownej, fizycznej, również seksualnej). Pomimo starań, aby być tak jak otoczenie, w różnych sytuacjach robić czy mówić to co inni, osoby z autyzmem często doświadczają porażek w relacjach i komunikacji społecznej. Bez względu na to, jak bardzo się starają. Obcy, znajomi czy też nawet rodzina mogą źle interpretować ich zachowania. Inne osoby potrafią też negatywnie oceniać reakcje i komunikaty osób ze spektrum, zakładać, że mają intencje inne, niż faktycznie jest. Regularne doświadczanie niezrozumienia i niesprawiedliwego osądzania jest potencjalnie traumatyczne. To powoduje jeszcze głębszą izolację, unikanie różnych sytuacji, negatywne myśli o sobie, innych ludziach i otaczającej rzeczywistości, a także perspektywach na przyszłość.

Wskaźniki dotyczące występowania prawdopodobnego zespołu stresu pourazowego (PTSD) u osób z autyzmem są wyższe, niż w populacji ogólnej. Rożne badania ankietowe pokazują, co dla osób ze spektrum potrafi być szczególnie traumatyczne, np.: nieprzewidywalność i modyfikacje okoliczności zewnętrznych, wymuszone zmiany w stylu życia, rutynie, trudności w odczytywaniu sygnałów społecznych, konflikty z innymi, przeżycia związane z brakiem zrozumienia, nasilone problemy sensoryczne, strata lub porzucenie przez bliską osobę, doświadczanie stanów psychotycznych.

Osobom ze spektrum trudniej jest poradzić sobie z objawami PTSD z reguły ze względu na ich skłonności do unikania, trudności w regulacji emocji, nieelastyczne myślenie o różnych sytuacjach, koncentrację na nie zawsze istotnych szczegółach, a także nadmierne, obsesyjne skupianie się na negatywnych przeżyciach i myślach (ruminacje). Poza tym istotne są czynniki neurologiczne i genetyczne.

Oprócz objawów, które opisane są w kryteriach diagnostycznych dla PTSD (związanych z nawracającym przeżywaniem zdarzeń, uporczywym unikaniem bodźców kojarzonych z traumą oraz nadmiernym pobudzeniem) u osób z autyzmem pojawiają się jeszcze dodatkowe oznaki. Są to na przykład: regres mowy, czy też różnych umiejętności (szczególnie społecznych), nasilenie problemów sensorycznych, a także różne dolegliwości somatyczne związane ze stresem (bóle głowy, bóle brzucha).

Podstawowe sposoby leczenia zaburzenia stresowego pourazowego to przede wszystkim różne oddziaływania psychoterapeutyczne. Dobór metody w przypadku osób ze spektrum autyzmu zależy już od ich indywidualnych możliwości uczestniczenia w określonej terapii. Wspomagającym sposobem jest farmakoterapia, szczególnie ważna przy towarzyszących PTSD zaburzeniach lękowych i depresyjnych, problemach ze snem itp. Te wszystkie oddziaływania mogą pomagać w radzeniu sobie z objawami, z niepokojem i strachem. Niestety nieleczona trauma pogłębia tylko różnego rodzaju trudności we wszelkich obszarach funkcjonowania, więc warto powalczyć o odzyskanie jak największej kontroli nad swoim życiem.

Czy osoba ze spektrum potrzebuje psychiatry?

Tekst ten został pierwotnie opublikowany na blogu Głos w Spektrum w dniu 26 lutego 2025 r. [link]

Rola psychiatry jest wiodąca w procesie diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu, ponieważ kompletne i wiążące formalnie rozpoznanie należy do lekarza tej specjalności (nawet gdy diagnozuje zespół specjalistów). Natomiast osoby, które już posiadają taką diagnozę korzystają z konsultacji psychiatrycznych. W jakim celu?

Pomoc psychiatry może polegać na ustalaniu leczenia farmakologicznego, aby złagodzić objawy i dodatkowe trudności psychiczne związane z utrudnioną adaptacją do neurotypowego świata. Leczenie nie wynika z samej diagnozy autyzmu, ponieważ autyzmu się nie leczy. Ponadto psychiatrzy potrafią być nie tylko lekarzami, ale także dobrymi specjalistami z obszaru zdrowia psychicznego, którzy mogą udzielać wsparcia o charakterze terapeutycznym.

Bardzo często zdarza się, że dzieci, nastolatki i dorośli ze spektrum doświadczają wielu problemów o charakterze obniżonego nastroju, depresji, lęku, ataków paniki, czy fobii społecznej. Wynikają one zwykle z neuroodmienności i związanych z nią trudności z przystosowaniem się do funkcjonowania w relacjach, szkole, pracy, czy też w różnych codziennych sytuacjach. Dodatkowo na przestrzeni życia osoby ze spektrum doświadczają wielu silnie stresujących sytuacji, czy nawet traum, co nie zostaje bez konsekwencji i nasila przeżywane trudności.

Często autyzmowi towarzyszą także zaburzenia odżywiania, choroba afektywna dwubiegunowa, epizody psychotyczne. Depresja, która pojawia się statystycznie u większości dorosłych osób w spektrum autyzmu może powodować specyficzne reakcje takie jak samookaleczenia, autoagresja i agresja skierowana na innych, zaniedbywanie siebie, myśli i próby samobójcze. W grupie osób z autyzmem i zdiagnozowaną depresją występuje wyższy (w stosunku do populacji ogólnej) współczynnik ryzyka popełnienia samobójstwa. Ponadto leczenie może też dotyczyć zaburzeń w koncentracji uwagi, nadpobudliwości, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, czy też zaburzeń snu.

Warto zwrócić uwagę na to, aby otoczenie próbowało zrozumieć jak osoby ze spektrum autyzmu próbują radzić sobie z tymi problemami. Nierzadko mają one własne strategie postępowania w trudnych sytuacjach. Pomoc, którą można zaoferować powinna uwzględniać także neuroatypowy wzorzec funkcjonowania. Akceptacja bez przykładania własnej miary i projektowania swoich sposobów rozwiązywania problemów na osoby potrzebujące (lub nie) wsparcia to bardzo istotny wymiar towarzyszenia im w kryzysie.

Podatność osób z autyzmem na doświadczenia traumatyczne (PTSD)

Osoby ze spektrum autyzmu mogą być szczególnie podatne na zespół stresu pourazowego (PTSD). Nawet łagodne czynniki stresujące, które zazwyczaj nie wpływają na innych (np. wejście do szczególnie hałaśliwego lub nieznanego miejsca) mogą wywołać u nich PTSD.

Wskazuje to na ich zwiększoną wrażliwość na doświadczenia traumatyczne. PTSD może nasilać niektóre cechy neuroatypowe, szczególnie powtarzalne zachowania (stimy).

Naukowcy odkryli w modelu zwierzęcym zmiany na poziomie komórkowym i strukturalnym w korze przedczołowej mózgu, z których wynika rozwój pamięci podobnej do PTSD u myszy z autyzmem. Przyczynia się to do zwiększonej wrażliwości na stres.

Obecnie trudno jest zdiagnozować PTSD u osób z autyzmem. Wczesne wykrywanie może mieć kluczowe znaczenie, zwłaszcza jeśli PTSD nasila podstawowe trudności związane z objawami spektrum autyzmu.

Źródło:
„Parvalbumin interneuron activity in autism underlies susceptibility to PTSD-like memory formation”
iScience, volume 27 (5), 15 kwietnia 2024 r. (online)
tutaj